Η ατοπική δερματίτιδα ονομάζεται και ατοπικό έκζεμα και είναι μία χρόνια κνησμώδης δερματοπάθεια που απαντά κυρίως στην παιδική ηλικία.
Τα αίτια που προκαλούν αυτήν την ενδογενή μορφή εκζέματος δεν έχουν πλήρως διευκρινιστεί. Υπάρχει μία κληρονομική προδιάθεση που μεταφέρεται ως γενετική πληροφορία από γενιά σε γενιά και αυξάνει την επιρρέπεια για αλλεργικά νοσήματα όπως ατοπική δερματίτιδα, βρογχικό άσθμα, επιπεφυκίτιδα, ρινίτιδα (ατοπική προδιάθεση).
Στα άτομα με ατοπική δερματίτιδα έχει διαπιστωθεί διαταραχή του επιδερμιδικού φραγμού, που δημιουργεί μία τάση για ξηροδερμία και αυξάνει τη διαπερατότητα της επιδερμίδας σε διάφορα περιβαλλοντικά αντιγόνα. Στη συνέχει αναπτύσσεται φλεγμονώδης αλλεργική αντίδραση που οδηγεί στη εμφάνιση των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων.
Η ατοπική δερματίτιδα κάνει την εμφάνισή της συνήθως μετά τον πρώτο μήνα της βρεφικής ηλικίας και χαρακτηρίζεται από ερυθρές δερματικές βλάβες με κνησμό, που αρχικά εμφανίζονται στο πρόσωπο (παρειές) και στις πτυχές του δέρματος (μπροστά από αγκώνες και πίσω από τα γόνατα). Οι βλάβες ενίοτε μπορεί να παρουσιάζουν ορορροή ή κιτρινωπές εφελκίδες, εφόσον επιμολυνθούν. Το εξάνθημα μπορεί να επεκταθεί και σε άλλα σημεία του δέρματος. Με την πάροδο της ηλικίας, οι βλάβες εντοπίζονται κατά προτίμηση στις καμπτικές επιφάνειες των άκρων και το δέρμα παρουσιάζει πάχυνση και σκλήρυνση (λειχηνοποίηση).
Σταθερό εύρημα είναι ο επίμονος κνησμός, που μπορεί αν επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα ζωής των μικρών ασθενών και της οικογένειάς τους. Τα παιδάκια με σοβαρό ατοπικό έκζεμα έχουν ανήσυχο ύπνο και ξυπνάνε συχνά τη νύχτα λόγω του κνησμού.
Το νόσημα έχει χρόνια πορεία με εξάρσεις και υφέσεις. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να επάγουν εξάρσεις, όπως: εμπύρετες λοιμώξεις, αλλαγή περιβάλλοντος, ξηρό κλίμα, χρήση ακατάλληλων προϊόντων περιποίησης, αλλεργιογόνες τροφές. Ο ρόλος της διατροφής στην πρόκληση και στην επιδείνωση της αλλεργικής δερματίτιδας δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί. Ο παρατεταμένος μητρικός θηλασμός φαίνεται να προστατεύει από την εμφάνιση ατοπικής δερματίτιδας. Τα ατοπικά παιδιά εμφανίζουν συχνότερα τροφικές αλλεργίες που εκδηλώνονται ως δυσανεξία, γαστρεντερικές διαταραχές ή κνίδωση.
Τα παιδιά με ατοπική δερματίτιδα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν αργότερα στη ζωή τους και άλλα αλλεργικά νοσήματα. Υπολογίζεται πως από τα παιδιά με σοβαρή ατοπική δερματίτιδα, τα μισά περίπου θα εμφανίσουν βρογχικό άσθμα και τα δύο τρίτα αλλεργική ρινίτιδα.
Από τα παιδιά που παρουσιάζουν ατοπική δερματίτιδα ως βρέφη, μόνο το ένα τρίτο θα συνεχίσει να έχει εκδηλώσεις κατά τη σχολική ηλικία, και μόνο το 10 % μετά την ενηλικίωση.
Η συχνότητα της ατοπικής δερματίτιδας στον ενήλικο πληθυσμό είναι περίπου 1%. Οι ενήλικες με ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας κατά την παιδική τους ηλικία, εμφανίζουν τάση για ξηροδερμία και επιρρέπεια προς αλλεργικές εξ’επαφής δερματίτιδες, όπως το έκζεμα των χεριών.
Η ατοπική δερματίτιδα πρέπει να αντιμετωπίζεται σωστά ώστε να ανακουφίζεται ο κνησμός που τόσο ταλαιπωρεί τα παιδιά, και να αποφεύγονται οι επιπλοκές, όπως οι επιμολύνσεις και, κατά συνέπεια, η δημιουργία ουλών στο δέρμα. Εκτός από την ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή για την αντιμετώπιση των εξάρσεων, ιδιαίτερη σημασία έχει η περιποίηση του δέρματος με ειδικά καθαριστικά και ενυδατικά προϊόντα που αποκαθιστούν τον επιδερμιδικό φραγμό και διατηρούν τη φυσιολογική υγρασία της επιδερμίδας.